De Maan in juni

Gebruik eventueel deze tool om te kunnen zien welke interressante zaken er elke dag op de Maan zichtbaar zijn met het blote oog, verrekijker of kleine telescoop. 

Een maandkalender met de maanfasen, tijdstippen van opkomst- en ondergang kun je hier vinden.

De planeten in juni

• Mercurius: Met enige moeite kunnen we Mercurius 's avonds laag boven de noordwestelijke horizon zien. Een verrekijker kan helpen.
• Venus:  De zichtbaarheid van Venus aan de ochtendhemeld wordt langzaam wat beter.
• Mars: De helderheid neemt deze maand af van mag. +1,2 naar +1,4. Ook de schijnbare diameter neemt verder af. Mars staat in Leeuw (Leo).
• Jupiter: Begin juni is Jupiter misschien nog in de avondschemering zichtbaar, maar staat al snel te dicht bij de Zon om zichtbaar te zijn.
• Saturnus: Saturnus wordt beter zichtgbaar aan de ochtendhemel en is te vinden in het sterrenbeeld Vissen ( Pisces).
• Uranus: Is vrijwel de gehele maand onzichtbaar. Aan het eind van de maand verschijnt hij weer als ochtendobject.
• Neptunus: Neptunus staat in de buurt van Saturnus aan de ochtendhemel en wordt, weliswaar met een telescoop, ook weer beter zichtbaar.

Meteorenzwermen in juni:

De juni-Boötiden is een jaarlijkse meteorenzwerm die actief is van ongeveer 22 juni tot 2 juli, met een piek rond 27 juni. Ze zijn vernoemd naar het sterrenbeeld Ossenhoeder ( Boötes) , waaruit de meteoren lijken te komen.

De meteoren van de juni-Boötiden zijn afkomstig van stof en gruis achtergelaten door de korte-periode komeet 7P/Pons-Winnecke. Wanneer de aarde door deze wolk van puin beweegt, komen de kleine deeltjes de aardatmosfeer binnen en verbranden ze, wat we zien als "vallende sterren" of meteoren.

Over het algemeen is de activiteit van de juni-Boötiden zwak, met slechts 1 of 2 meteoren per uur (ZHR - Zenithal Hourly Rate). Echter, ze staan bekend om hun onvoorspelbare uitbarstingen. Zo waren er opmerkelijke verhogingen van activiteit in 1916, en recenter in 1998 (met 50-100 meteoren per uur) en 2004 (met 20-50 meteoren per uur).

Deze meteoren zijn relatief langzaam, met een snelheid van ongeveer 14 km/s wanneer ze de atmosfeer binnendringen. Dit in tegenstelling tot veel andere meteorenzwermen die veel sneller zijn.

Om de juni-Boötiden te waarnemen, is het belangrijk om een locatie te vinden die ver weg is van stedelijke lichtvervuiling. Een donkere, onbewolkte hemel is essentieel voor het zien van zwakkere meteoren. Het is ook gunstig om te kijken wanneer de maan niet te fel schijnt, omdat maanlicht zwakkere meteoren kan uitwassen.

Houd er rekening mee dat hoewel de piek van de zwerm rond 27 juni ligt, de activiteit onvoorspelbaar is. Soms zijn er jaren met veel activiteit, en andere jaren zijn ze nauwelijks zichtbaar. 

Uiteraard zijn er behalve de juni-Boötiden ook nog meteoren zichtbaar die tot geen enkele zwerm behoren, we noemen dat sporadische meteoren.

Grijze nachten

"Grijze nachten" zijn een periode in het jaar waarin het 's nachts niet volledig donker wordt. Dit fenomeen doet zich met name voor rond de langste dag van het jaar (21 juni).

Waarom worden de nachten grijs?
De aarde draait om een gekantelde as ten opzichte van de zon. In de zomer staat het noordelijk halfrond meer naar de zon toe gekanteld. Hierdoor zakt de zon in de nacht minder ver onder de horizon.

Concreet betekent dit dat de zon in deze periode niet dieper zakt dan 18 graden onder de horizon. Pas als de zon dieper dan 18 graden zakt, is het écht pikdonker. Doordat dit niet gebeurt, blijft het de hele nacht schemeren, vooral aan de noordelijke horizon. Vandaar de term "grijze nachten".

Wanneer zijn de grijze nachten?
In Nederland vindt deze periode grofweg plaats tussen eind mei en eind juli. De precieze data kunnen per locatie in Nederland iets verschillen. In het noorden van het land duurt de periode bijvoorbeeld iets langer dan in het zuiden, omdat het noorden dichter bij de Noordpool ligt.

Wat zie je tijdens grijze nachten?
Hoewel het niet helemaal donker wordt, kun je nog steeds sterren zien. Wel blijft er een zekere gloed of een blauwachtige waas aan de noordelijke horizon zichtbaar.

Lichtende nachtwolken ( Noctilucent Clouds / NLC's)

Ein mei / begin juni begint het seizoen voor de zogenaamde lichtende nachtwolken (of Noctilucent Clouds, NLC's), een betoverend en relatief zeldzaam atmosferisch verschijnsel dat je in de zomermaanden kunt waarnemen. Ze onderscheiden zich van gewone wolken door hun extreme hoogte en hun zilverachtige tot blauwe gloed.

Wat zijn het?
Lichtende nachtwolken zijn de hoogste wolken in onze atmosfeer. Ze bevinden zich in de mesosfeer, op een hoogte van ongeveer 75 tot 85 kilometer, veel hoger dan de "normale" wolken die we dagelijks zien (die komen zelden hoger dan 20 kilometer).

De naam "lichtende nachtwolken" is enigszins misleidend, want de wolken geven zelf geen licht. Ze worden zichtbaar doordat ze, nadat de zon onder de horizon is verdwenen voor waarnemers op aarde, nog steeds worden verlicht door de zon. Dit komt doordat de zon op die extreme hoogte nog steeds boven de horizon staat. Gewone, lagere wolken zijn dan al in de schaduw en kleuren donkergrijs of verdwijnen zelfs uit het zicht.

Hoe ontstaan ze?
Lichtende nachtwolken ontstaan onder zeer specifieke en extreme omstandigheden:

Extreme koude: Op die hoogte in de mesosfeer heersen extreem lage temperaturen, vaak tussen de -90°C en -145°C. Dit is de koudste plek in de aardatmosfeer.

Waterdamp: Hoewel de lucht op deze hoogte zeer ijl is, is er toch een kleine hoeveelheid waterdamp aanwezig.
Stofdeeltjes: De waterdamp bevriest tot minuscule ijskristallen op uiterst kleine deeltjes. Deze stofdeeltjes kunnen verschillende oorsprongen hebben:
Meteorietstof: Veel van dit stof is afkomstig uit de ruimte, van verbrandende meteoroïden die de atmosfeer binnendringen.
Vulkanisch as: Deeltjes van krachtige vulkaanuitbarstingen kunnen ook tot deze hoogte doordringen.
Menselijke activiteit: Er zijn aanwijzingen dat ook waterdamp en deeltjes van raketlanceringen (zoals voor het Starlink-netwerk) en klimaatverandering (toename van waterdamp en afkoeling in de mesosfeer) bijdragen aan de frequentere waarneming van lichtende nachtwolken de laatste decennia.
Het zonlicht weerkaatst vervolgens op deze ijskristallen, waardoor de wolken een karakteristieke zilverachtige, blauwachtige of soms zelfs goudkleurige gloed krijgen.

Waar en wanneer zijn ze te zien?
Lichtende nachtwolken zijn voornamelijk te zien in de zomermaanden, ruwweg van half mei tot begin augustus, met de grootste kans rond de zomerzonnewende (rond 21 juni).

Tijdstip: Ze zijn het best zichtbaar in de schemering, ongeveer een half uur tot anderhalf uur na zonsondergang in het noordwesten, of een uur tot anderhalf uur voor zonsopkomst in het noordoosten. Zodra de zon dieper onder de horizon zakt, verdwijnen ze uit het zicht.
Locatie: Je moet kijken naar de noordelijke horizon. Ze zijn vooral goed te zien op hogere breedtegraden (zoals in Scandinavië), maar ook vanuit Nederland en België zijn ze regelmatig waar te nemen.
Omstandigheden: Een heldere, onbewolkte hemel op lagere hoogten is essentieel om ze te kunnen zien. Ze zijn dun en doorschijnend, waardoor je er vaak nog sterren doorheen kunt zien.
Lichtende nachtwolken zijn relatief onvoorspelbaar. Soms zijn ze meerdere keren per maand te zien, andere jaren minder. Als je ze ziet, is het een spectaculair gezicht van steeds veranderende structuren (strepen, golven, ribbels) door de sterke winden op die hoogte.

Wil je op je telefoon via WhatsApp een melding krijgen wanneer de NLC's zichtbaar zijn? Laat dan even via dit contactformulier je naam en telefoonnummer achter. Je krijgt dan een melding zodra er een interessant hemelverschijnsel zoals NLC's of het noorderlicht zichtbaar is.

Een prachtig helder display van lichtende nachtwolken. Duidelijk zichtbaar de zilver/blauwe kleuren en de golfstructuur.                                                                                                        Foto: Angelo Jolink                                                                                                                                

Dagoverzicht:

Zondag, 1 juni. Vandaag begint op het noordelijk halfrond de meteorologische zomer. Venus bereik haat grootse westelijke afstand tot de Zon ( bijna 50 graden). Wanneer we Met een telescoop naar Venus kijken zien we het planeetschijfje precies voor 50% verlicht.

Dinsdag 3 juni. Wanneer we om 23:00 naar boven kijken zien de de eerste hemellichamen verschijnen. In het zuidwesten staat de maan, welke in het Eerste Kwartier is. Rechts daarvan zien de de oranjerode planeet Mars en de ster Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (Leo) Links daarvan op ongeveer gelijke afstand Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (Virgo) en de ster zeer heldere ster Arcturus, de helderste ster van het sterrenbeeld Ossenhoeder (Boötes).

Zondag, 8 juni. Vandaag vinden we Mercurius ten noorden van de reuzenplaneet Jupiter maar dit is zeer lastig waar te nemen aangezien beide hemellichamen zich slechts op een afstand van 11 graden van de Zon bevinden. Probeer ze laag aan de noordwestelijke horizon te vinden, een verrekijker kan helpen.

Woensdag, 11 juni. Vandaag is het Volle Maan. De Maan staat in het sterrenbeeld Boogschutter ( Sagitarius) is dus de gehele avond en nacht zichtbaar. Deze volle Maan komt niet hoog aan de hemel te staan, het is de laagste Volle Maan tot het jaar 2043.  De Volle Maan in juni wordt vaak 'Strawberry Moon' oftewel aardbeienmaan genoemd.

Maandag, 16 juni. Vroegste zonsopkomst van het jaar 2025 om 03:18

Dinsdag, 17 juni. een mooie samenstand van de planeet Mars en de ster Regulus. Ze staan beiden ongeveer even helder en staan op een afstand van 0,7 graad van elkaar. In een verrekijker zien we een mooi kleurverschil, de oranjerode planeet Mars en de witblauwe ster Regulus.

Woensdag, 18 juni. De Maan is in het Laatste kwartier en hierdoor in de nanacht en ochtend zichtbaar.

Donderdag, 19 juni. Vanochtend zien we de Maan die voor 47% verlicht is, op een afstand van 2 graden van Saturnus. Dit schouwspel is laag aan de oostelijke ochtendhemel te zien, ook Neptunus staat in de buurt, deze is echter enkel met een telescoop zichtbaar.

Zaterdag, 21 juni. De Zomerzonnewende ( Solstitium) en daarmee het begin van de astronomische Zomer op het noordelijk halfrond.

Zondag, 22 juni. Om 4:00 zien we in de ochtendschemering een fraaie samenstand tussen de Maan en de planeet Venus. De onderlinge afstand is ca. 6 graden.

Maandag, 23 juni. Wanneer we om 4:00 met een telescoop naar de Maan kijken dan we hoe deze enkele sterren van de open sterrengroep Plejaden bedekt.

Dinsdag, 24 juni. Jupiter wordt vandaag door de Zon bedekt en is daardoor voor ons niet zichtbaar.

Woensdag, 25 juni. De meest late zonsondergang in 2025 (22:04). Tevens is het vandaag Nieuwe Maan oftwel de Midzomer NIeuwe Maan. ONdanks de grijze nachten valt er dan toch nog wat deep-sky waar te nemen.

Vrijdag, 27 juni. Het maximum van de Juni-Boötiden meteorenzwerm. Met een verrekijker kunnen we op zoek gaan naar de planeet Mercurius. De smalle maansikkel 8% verlicht) kan ons helpen bij het zoeken, laag in het westnoordwesten. Mercurius staat op een afstand van 7 graden rechtsonder de Maan.